Cumhurbaşkanlığı arşivlerine göre, köyün adı Oğuz Boyunun Danişmentli Türkmenlerinin bir kolu olan “Sarı Danişmentli” cemaatinden geliyor. Köy Danişmentlilerin Avşar olan Gözeciyan Cemaatinden gelmektedir.[1]
17 ve 18. Yy’da Sarıdanışmanlı olarak geçen köyün adı Cumhuriyet döneminde “Sarıtanışmanlı” olarak kayda geçmiştir. Kelimenin anlamı; “bilgili, bilgi sahibi olan ve danışılan kişi” demektir. Türkiye’nin diğer yerlerine yayılan Danışmentli Türkleri “Karadanişmend”, “Hacıdanişmend” gibi adlar almışlardır. Danişmentliler, Sivas merkez olmak üzere Tokat, Niksar, Amasya ve Kayseri civarında kurulmuştur. Devletin kurucusu Melikşah’ın komutanlarından Danişment Gazi Ahmed Bey’dir. İbnü’l-Esîr gerçek adı Taylu olan Danişment gazinin Türklere öğretmenlik yaptığı için danişmend ünvanı alıp melikliğe dek yükseltildiğini bildirmiştir. Osmanlı kayıtlarında Sarıdanişmendli cemaati “Yörükan Taifesi” olarak tescil edilmiş ve cemaatin yerleşim yeri “Kadirli” (Kars-ı Zülkadiriye) gösterilmiştir.[2]
Danişmentli Türkmenlerinin bir kolu olduğu anlaşılan Sarıdanişmendli cemaati Kars-ı Maraş kazasında dağınık bir şekilde konar göçerlik etmekteydi. Bunlardan 330 vergi nüfusuna sahip olan bir kolu Kars-ı Maraş’ta (Kadirli) kışlayıp Göksun’da yaylarken, aynı zamanda Göksun’ da Kömür Deresi ve Yalaklık Mezra’larında ziraatçılık yapıyorlardı. 31 hane 13 mücerret nüfuslu diğer bir kol ise Sumbas’ ta kışlayıp Mağara’da yaylıyorlardı. Sumbas nahiyesinde bulunan Kabaağaç, Mümin Alanı, Kümbetir, Venk Deresi, Yellü Belen, Kavatı, Polat, Karahüyük, Obaş, Susuz, Çayır Kalesi, Sarım Oluğu, Çokras, Yağalık Pınarı, Kalcı Deresi, Sahriç, Yarluca ve Minik Deresi Mezra’ları yine Sarı Danişmendli aşireti tarafından ziraat edimekteydi. Haruniye’de ise Taşbudak, Mal deresi, Kızlar Oynağı Mezra’ları Karayuvalı ile Sarı Danişmendli ziraat yapıp yaşadıkları yerlerdi.” “Sarı Danişmendli aşiretinin bir kolu da Erciyes dağına yaylaya gelmekteydi. Bunlar, eski yurtlarına dönmeyerek Kayseri’de Karakaya nahiyesine tabi Tokuş mezra’sına yerleşmiş olup, ziraat ile meşgul oluyorlardı.” “Sarı Danişmendli aşiretinin bazı kollarına ise Hamid Sancağında Saru Danişmend ve Saru DanişmendEvladı, Uşak kazasında Saru Danişmendli Dimetoka ve Edirne kazalarında Saru Danişmend adları ile tesadüf olunmaktadır.” Bu cemaatin diğer parçaları ise Adana ve Maraş eyaletleri, Edirne Kazası (Paşa Sancağı), Niğde Sancağı gibi yerlere dağılmışlar. Bozulus aşiretinden olan Danişmendli cemaati Hamid, Kütahya ve Aydın sancaklarında da iskân olunmuşlardır. [3]
Danişmend, Danışman, Tanışman ve Yağıbasan gibi köy adları hala kullanılmakta ve bunların kökleri Danişmendlilere dayanmaktadır. Danişmendli Türkmenleri (XVII) 17’inci yüzyıldan sonra Rakka, Antep, Maraş, Adana arasında ve Ceyhan ırmağı boylarında yaşayan önemli bir unsur olarak göze çarpmaktadır. O zamanlar Rakka (Suriye), Osmanlının asi Türkmen unsurlarının sürgün ettiği bir yerdi. “ Danişmendli Türkmenlerinden bazı aşiretlerin de şekavetlerinden Rakka’ ya iskân” edildikleri tarihi kaynaklarla sabittir. Buraya sürülen Danişmendli Türkmenlerine bağlı unsurların gizlice kaçarak Gaziantep ve Çukurova havalisine yerleştiklerini de unutmamak gerekir. “Devlete baş kaldırmak” ve “asilik etmek” halk arasında yüz kızartıcı bir “suç” olarak algılandığı için, yöre halkına kökenleri sorulduğunda, Rakka (Suriye) veya Halep’ ten geldiklerini çekinerek ve bellibelirsiz bir şekilde ifade ederler.[4]
Dr.Tarih/ Etnolog Aytaç BOZKUYU
Töre Araştırma Derneği Başkanı
KAYNAKLAR
[1]Halaçoğlu Yusuf, Anadoluda oymaklar, cemaatler, 5. Cilt, s 1956
[2]Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri”Danişmentli Oymağı” maddesi
[3] Tufan Gündüz “XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Danişmendli Türkmenleri, Yeditepe, Isbn: 9799756480273, 2005, s.12
[4] Turan GÜVEN “İnsan Gelecekte Yaşar”, 2006
